Το να σκοτώνει κανείς ένα δολοφόνο η τιμωρία είναι δυσανάλογα μεγαλύτερη απ' το ίδιο το έγκλημα

— Ξέρετε κάτι; —έκανε ζωηρά ο πρίγκιπας: —Και σεις επίσης το προσέξατε κι όλοι αυτό ακριβώς λένε, αυτό που είπατε εσείς, και τη μηχανή, τη γκιλοτίνα, γι' αυτό τη σοφιστήκανε.

Εμένα όμως, τότε ακόμα που το 'βλεπα, μου πέρασε μία σκέψη: Κι αν αυτό ίσα‐ίσα είναι το χειρότερο; Σας φαίνεται γελοίο, σας φαίνεται παράλογο, μα αν κάνει κανείς μερικούς συλλογισμούς μπορεί να του καρφωθεί ακόμα και η σκέψη που σας είπα. Σκεφτείτε: ας πάρουμε λόγου χάρη τα βασανιστήρια: στην περίπτωση αυτή έχουμε το μαρτύριο, τις πληγές, το σωματικό πόνο και κατά συνέπεια όλ' αυτά αποσπούν την προσοχή απ' το ψυχικό μαρτύριο, έτσι που βασανίζεσαι μονάχα απ' τις πληγές σου, μέχρι τη στιγμή που πεθαίνεις. Όμως ο κυριότερος, ο πιο δυνατός πόνος, ίσως να μην είναι ο πόνος απ' τις πληγές∙ ο μεγαλύτερος πόνος μπορεί να 'ναι το ότι ξέρεις πως στα σίγουρα, πως να, σε μια ώρα, ύστερα σε δέκα λεπτά, ύστερα σε μισό λεπτό, ύστερα τώρα, αμέσως — η ψυχή θα πετάξει απ' το κορμί σου και θα πάψεις πια να 'σαι άνθρωπος και πως όλ' αυτά είναι σίγουρα, το κυριότερο είναι που όλα αυτά θα γίνουν στα σίγουρα. Σαν βάζεις το κεφάλι σου κάτω απ' το μαχαίρι και τ' ακούς να γλιστράει πάνω απ' το κεφάλι σου —αυτό ίσα‐ίσα το τέταρτο του δευτερόλεπτου είναι το πιο φοβερό. Το ξέρετε τάχα πως αυτό δεν είναι δική μου φαντασία μα το 'χουν πει και πολλοί άλλοι;

Εγώ, τόσο πολύ το πιστεύω, που θα σας πω ανοιχτά τη γνώμη μου. Το να σκοτώνει κανείς ένα δολοφόνο η τιμωρία είναι δυσανάλογα μεγαλύτερη απ' το ίδιο το έγκλημα. Η θανάτωση ύστερ' από καταδίκη είναι δυσανάλογα φριχτότερη απ' το φόνο που διέπραξε ο ληστής. Εκείνον που τον σκοτώνουν οι ληστές, τον σφάζουν, τη νύχτα στο δάσος ή όπου αλλού, κι εκείνος το δίχως άλλο ελπίζει ακόμα πως θα σωθεί, το ελπίζει ως την πιο τελευταία στιγμή. Υπήρξαν παραδείγματα που του 'χαν κόψει κιόλας το λαρύγγι κι αυτός έλπιζε ακόμα, έτρεχε να σωθεί ή ικέτευε να τον αφήσουν.

Εδώ όμως όλη αυτή την τελευταία ελπίδα, που σαν την έχεις σου είναι δέκα φορές πιο εύκολο να πεθάνεις, σου την στερούν στα σίγουρα∙ εδώ υπάρχει καταδίκη, κι ο τρομερός πόνος βρίσκεται ίσα‐ ίσα στο γεγονός πως το ξέρεις ότι είναι των αδυνάτων αδύνατο να την αποφύγεις∙ μεγαλύτερο μαρτύριο απ' αυτό δεν υπάρχει στον κόσμο. Φέρτε και βάλτε ένα φαντάρο μπροστά σ' ένα κανόνι σε ώρα μάχης και ρίξτε του — αυτός όλο και θα ελπίζει ακόμα∙ μα αν του διαβάσετε αυτού του ίδιου του φαντάρου μια καταδίκη στα σίγουρα θα τον δείτε να τρελαθεί ή να βάλει τα κλάματα.

Ποιος είπε πως η ανθρώπινη φύση μπορεί να το υποφέρει αυτό χωρίς να φτάσει στην τρέλα; Γιατί αυτή η ύβρις, η αισχρή, η άχρηστη, η άσκοπη ύβρις; Ίσως‐ίσως να υπάρχει κάποιος άνθρωπος που του διαβάσανε την καταδίκη του, τον αφήσανε να υποφέρει το μαρτύριο κι ύστερα του είπανε: «Τράβα, σε συγχωρούμε». Ένας τέτοιος άνθρωπος θα μπορούσε ίσως να μας τα ιστορήσει. Γι' αυτό το μαρτύριο κι αυτή τη φρίκη μίλησε κι ο Χριστός∙ όχι, δεν έχουν το δικαίωμα να μεταχειρίζονται έτσι τον άνθρωπο!

 

Απόσπασμα από το βιβλίο « Ο ηλίθιος» του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι